Bạn biết gì về liệu pháp oxy?

Oxy là một trong những nguyên tố duy trì sự sống

Ty thể là nơi quan trọng nhất cho quá trình oxy hóa sinh học trong cơ thể. Nếu mô bị thiếu oxy, quá trình phosphoryl hóa oxy hóa của ty thể không thể diễn ra bình thường. Kết quả là, quá trình chuyển đổi ADP thành ATP bị suy yếu và không cung cấp đủ năng lượng để duy trì tiến trình bình thường của nhiều chức năng sinh lý khác nhau.

Cung cấp oxy cho mô

Hàm lượng oxy trong máu động mạchCaO2=1,39*Hb*SaO2+0,003*PaO2(mmHg)

Khả năng vận chuyển oxyDO2=CO*CaO2

Thời gian giới hạn để người bình thường chịu đựng được tình trạng ngừng thở

Trong khi hít thở không khí: 3,5 phút

Khi hít thở 40% oxy: 5,0 phút

Khi hít thở 100% oxy: 11 phút

Trao đổi khí ở phổi

Áp suất riêng phần của oxy trong không khí (PiO2): 21,2kpa (159mmHg)

Áp suất oxy riêng phần trong tế bào phổi (PaO2): 13,0kpa (97,5mmHg)

Áp suất riêng phần oxy tĩnh mạch hỗn hợp (PvO2): 5,3kpa (39,75mmHg)

Áp suất oxy xung cân bằng (PaO2): 12,7kpa (95,25mmHg)

Nguyên nhân gây thiếu oxy hoặc thiếu máu

• Giảm thông khí phế nang (A)
• Thông khí/tưới máu (VA/Qc)Không cân xứng (a)
• Giảm phân tán (Aa)
• Tăng lưu lượng máu từ shunt phải sang trái (Qs/Qt tăng)
• Thiếu oxy trong khí quyển (I)
• Thiếu oxy sung huyết
• Thiếu máu thiếu oxy
• Thiếu oxy độc hại mô

Giới hạn sinh lý

Người ta thường cho rằng PaO2 là 4,8KPa(36mmHg) là giới hạn sống còn của cơ thể con người

Những nguy hiểm của tình trạng thiếu oxy

• Não: Tổn thương không thể phục hồi sẽ xảy ra nếu ngừng cung cấp oxy trong vòng 4-5 phút.
• Tim: Tim tiêu thụ nhiều oxy hơn não và là cơ quan nhạy cảm nhất
• Hệ thần kinh trung ương: Nhạy cảm, dung nạp kém
• Thở: Phù phổi, co thắt phế quản, tâm phế mạn
• Gan, thận, khác: Thay thế axit, tăng kali máu, tăng thể tích máu

Các dấu hiệu và triệu chứng của tình trạng thiếu oxy cấp tính

• Hệ hô hấp: Khó thở, phù phổi
• Tim mạch: Đánh trống ngực, loạn nhịp tim, đau thắt ngực, giãn mạch, sốc
• Hệ thần kinh trung ương: Hưng phấn, đau đầu, mệt mỏi, suy giảm khả năng phán đoán, hành vi không chính xác, chậm chạp, bồn chồn, xuất huyết võng mạc, co giật, hôn mê.
• Thần kinh cơ: Yếu, run, tăng phản xạ, mất điều hòa
• Chuyển hóa: Giữ nước và natri, nhiễm toan

Mức độ thiếu oxy máu

Nhẹ: Không tím tái PaO2>6,67KPa(50mmHg); SaO2<90%

Trung bình: Tím tái PaO2 4-6,67KPa(30-50mmHg); SaO2 60-80%

Nặng: Tím tái rõ rệt PaO2<4KPa(30mmHg); SaO2<60%

PvO2 Áp suất riêng phần oxy tĩnh mạch hỗn hợp

PvO2 có thể biểu thị PO2 trung bình của mỗi mô và đóng vai trò là chỉ số về tình trạng thiếu oxy của mô.

Giá trị bình thường của PVO2: 39±3,4mmHg.

Thiếu oxy mô <35mmHg.

Để đo PVO2, máu phải được lấy từ động mạch phổi hoặc tâm nhĩ phải.

Chỉ định điều trị bằng oxy

Termo Ishihara đề xuất PaO2=8Kp(60mmHg)

PaO2 < 8Kp, từ 6,67-7,32Kp (50-55mmHg) Chỉ định điều trị oxy dài hạn.

PaO2=7.3Kpa(55mmHg) Cần phải điều trị bằng oxy

Hướng dẫn điều trị oxy cấp tính

Chỉ định chấp nhận được:

1. Thiếu oxy cấp tính (PaO2 < 60mmHg; SaO < 90%)
2. Nhịp tim và hơi thở ngừng lại
3. Hạ huyết áp (Huyết áp tâm thu < 90mmHg)
4. Lưu lượng tim thấp và nhiễm toan chuyển hóa (HCO3 < 18 mmol/L)
5. Suy hô hấp (R>24/phút)
6. Ngộ độc CO

Suy hô hấp và liệu pháp oxy

Suy hô hấp cấp: hít oxy không kiểm soát được

ARDS: Sử dụng peep, cẩn thận ngộ độc oxy

Ngộ độc CO: oxy tăng áp

Suy hô hấp mãn tính: liệu pháp oxy có kiểm soát

Ba nguyên tắc chính của liệu pháp oxy có kiểm soát:

1. Trong giai đoạn đầu hít oxy (tuần đầu tiên), nồng độ oxy hít vào <35%
2. Trong giai đoạn đầu của liệu pháp oxy, hít thở liên tục trong 24 giờ
3. Thời gian điều trị: >3-4 tuần → Hít oxy ngắt quãng (12-18h/ngày) * nửa năm

→Liệu pháp oxy tại nhà

Thay đổi mô hình PaO2 và PaCO2 trong quá trình điều trị oxy

Phạm vi tăng PaCO2 trong 1 đến 3 ngày đầu của liệu pháp oxy là mối tương quan dương yếu với giá trị thay đổi PaO2 * 0,3-0,7.

PaCO2 khi gây mê bằng CO2 là khoảng 9,3KPa (70mmHg).

Tăng PaO2 lên 7,33KPa (55mmHg) trong vòng 2-3 giờ sau khi hít oxy.

Trung hạn (7-21 ngày); PaCO2 giảm nhanh và PaO2↑ cho thấy mối tương quan âm mạnh.

Trong giai đoạn sau (ngày 22-28), PaO2↑ không đáng kể và PaCO2 tiếp tục giảm.

Đánh giá hiệu quả của liệu pháp oxy

PaO2-PaCO2:5,3-8KPa(40-60mmHg)

Hiệu quả đáng chú ý: Chênh lệch>2,67KPa(20mmHg)

Hiệu quả điều trị đạt yêu cầu: Chênh lệch 2-2,26KPa(15-20mmHg)

Hiệu quả kém: Chênh lệch <2KPa(16mmHg)

Theo dõi và quản lý liệu pháp oxy

• Quan sát khí máu, ý thức, năng lượng, tím tái, hô hấp, nhịp tim, huyết áp và ho.
• Oxy phải được làm ẩm và làm ấm.
• Kiểm tra ống thông và các vật cản ở mũi trước khi hít oxy.
• Sau hai lần hít oxy, cần vệ sinh và khử trùng dụng cụ hít oxy.
• Kiểm tra lưu lượng oxy thường xuyên, khử trùng bình tạo ẩm và thay nước hàng ngày. Mực chất lỏng khoảng 10cm.
• Tốt nhất là nên có một bình tạo độ ẩm và giữ nhiệt độ nước ở mức 70-80 độ.

Ưu điểm và nhược điểm

Ống thông mũi và nghẹt mũi

• Ưu điểm: đơn giản, tiện lợi; không ảnh hưởng đến bệnh nhân, ho, ăn uống.
• Nhược điểm: Nồng độ không ổn định, dễ bị ảnh hưởng bởi hô hấp; gây kích ứng niêm mạc.

Mặt nạ

• Ưu điểm: Nồng độ tương đối cố định và ít bị kích thích.
• Nhược điểm: Ảnh hưởng đến việc khạc nhổ và ăn uống ở một mức độ nhất định.

Chỉ định rút oxy

1. Cảm thấy tỉnh táo và cảm thấy tốt hơn
2. Bệnh tím tái biến mất
3. PaO2>8KPa (60mmHg), PaO2 không giảm sau 3 ngày ngừng oxy
4. Paco2<6,67kPa (50mmHg)
5. Hơi thở trở nên nhẹ nhàng hơn
6. Nhịp tim chậm lại, loạn nhịp tim cải thiện, huyết áp trở về bình thường. Trước khi ngừng oxy, phải ngừng thở oxy (12-18 giờ/ngày) trong 7-8 ngày để quan sát sự thay đổi của khí máu.

Chỉ định điều trị oxy dài hạn

1. PaO2 < 7,32KPa (55mmHg)/PvO2 < 4,66KPa (55mmHg), tình trạng ổn định, khí máu, cân nặng và FEV1 không thay đổi nhiều trong vòng ba tuần.
2. Viêm phế quản mãn tính và khí phế thũng với FEV2 dưới 1,2 lít
3. Hội chứng thiếu oxy về đêm hoặc ngưng thở khi ngủ
4. Những người bị thiếu oxy do tập thể dục hoặc COPD đang thuyên giảm và muốn đi du lịch những quãng đường ngắn

Liệu pháp oxy dài hạn bao gồm việc hít oxy liên tục trong sáu tháng đến ba năm

Tác dụng phụ và phòng ngừa của liệu pháp oxy

1. Ngộ độc oxy: Nồng độ oxy hít vào an toàn tối đa là 40%. Ngộ độc oxy có thể xảy ra sau khi vượt quá 50% trong 48 giờ. Phòng ngừa: Tránh hít oxy nồng độ cao trong thời gian dài.
2. Xẹp phổi: Phòng ngừa: Kiểm soát nồng độ oxy, khuyến khích lật người thường xuyên hơn, thay đổi tư thế cơ thể và thúc đẩy bài tiết đờm.
3. Dịch tiết đường hô hấp khô: Phòng ngừa: Tăng cường làm ẩm khí hít vào và thường xuyên hít khí dung.
4. Tăng sản mô sợi thể thủy tinh sau: chỉ gặp ở trẻ sơ sinh, đặc biệt là trẻ sinh non. Phòng ngừa: Duy trì nồng độ oxy dưới 40% và kiểm soát PaO2 ở mức 13,3-16,3KPa.
5. Suy hô hấp: gặp ở những bệnh nhân bị thiếu oxy máu và giữ CO2 sau khi hít phải nồng độ oxy cao. Phòng ngừa: Cung cấp oxy liên tục ở lưu lượng thấp.

Ngộ độc oxy

Khái niệm: Tác dụng độc hại lên tế bào mô do hít phải oxy ở áp suất 0,5 khí quyển được gọi là ngộ độc oxy.

Sự xuất hiện của độc tính oxy phụ thuộc vào áp suất riêng phần của oxy chứ không phải nồng độ oxy.

Loại ngộ độc oxy

Ngộ độc oxy phổi

Lý do: Hít oxy ở áp suất khoảng một atm trong 8 giờ

Biểu hiện lâm sàng: đau sau xương ức, ho, khó thở, giảm dung tích sống và giảm PaO2. Phổi có tổn thương viêm, thâm nhiễm tế bào viêm, sung huyết, phù nề và xẹp phổi.

Phòng ngừa và điều trị: kiểm soát nồng độ và thời gian hít oxy

Ngộ độc oxy não

Lý do: Hít oxy ở độ cao trên 2-3 atm

Biểu hiện lâm sàng: suy giảm thị lực và thính lực, buồn nôn, co giật, ngất xỉu và các triệu chứng thần kinh khác. Trong trường hợp nghiêm trọng, có thể hôn mê và tử vong.